TEMPOS DE SAMAÍN

Xa está aquí o outono, e con el as castañas, as caveiras de melón, os calacús ou botefas, as augas e os tempos escuros; remata o verán e encétase o inverno; acaban as romarías ao sol e inícianse os fiadeiros a carón do lume: son tempos do Samaín.

SAMAÍN, palabra gaélica, non significa máis que “fin de verán, principio do inverno”. Na antiga cultura gaélica, o tempo do Samaín, especialmente da noite do 31 de outubro ao 1de novembro, era o período máis importante do ano. Eran as datas claves para se reunir nos camposantos, comer o ritual e comunal porco de Samaín e concelebrar as reunións festeiras dos guerreiros. Era a noite máis perigosa do ano; as portas do Alén abríanse nesas horas e as ánimas eran quen de visitar este mundo e os seus moradores, tantas veces para render contas pendentes.

Hai 3.000 anos nos pobos celtas de Europa, entre eles Galicia, Irlanda e distintas zonas de Gran Bretaña, os habitantes deses lugares esperaban o Novo Ano que, para eles se, se iniciaba co tempo do cambio de estación, da colleita e os misterios entre a vida e a morte.

Os celtas crían que, esa noite, a fiestra que separaba o mundo dos vivos e dos mortos desaparecía e que a véspera do Samaín -que así se chamaba a data- as almas dos mortos regresaban para visitar os fogares terrenais. Para manter estes espíritos contentos e afastar os malos dos seus fogares, os celtas deixaban comida ou doces fóra, unha tradición que se converteu no que hoxe fan os pequenos indo de casa en casa pedindo lambetadas.

Os cristiáns consideraban que os celtas adoraban o diaño, malia que este nunca existiu na relixión céltica. Daquela, determinouse que a maneira de converter os celtas ao cristianismo era adoptando o festival deles e transformalo en cristián. Así, o primeiro de Samaín derivou no Día de Todos os Santos.

Para afastar dos seus castros as perigosas ánimas defuntas e errantes, adoitaban poñer no alto das murallas, ou encastradas nas paredes, as caveiras iluminadas dos inimigos mortos en campaña. De aquí, dos ritos e crenzas célticas ao redor da caveira, vén a tradición europea de facer caveiras nas cortizas dos melóns, cabazas ou cabazotes.

Grazas ás pescudas do profesor López Loureiro, sábese que esta tradición se espalla por toda a antiga tradición céltica europea e, concretamente para o caso de España, por todas as zonas con vestixios do elemento céltico ben documentado.

O Samaín é o antecedente europeo do Halloween americano. Esta tradición de orixe europea foi levada a América polos emigrantes irlandeses, que empezaron a usar as cabazas no sitio dos nabos, e alumeábanas cunha brasa primeiro e despois con candeas. De alí, transmudouse nunha sorte de Entroido outonal. 

En Galicia atopámola en toda a súa xeografía, non faltando este costume en ningunha das súas bisbarras e achegando un folclore similar, aínda que dándolles denominacións diferentes: calacús, polas Rías Baixas; caveiras de melón, en Cedeira; calabazotes, en Ortigueira; colandros, en Ourense; .......

Cómpre dicir que en vilas coma Cedeira, esta festa é moi nomeada, e en moitos centros educativos conmemoran esta data. Normalmente, tallan as caveiras nas cabazas e poñen unha candea dentro para iluminalas. Tamén nesa vila, os rapaces saen disfrazados en procesión pola noite e sosteñen as súas cabazas mentres camiñan. 

Relacionado con isto, convén relacionar ancestrais lendas ou crenzas de noso, a saber, os “Aparecidos” e a Santa Compaña. Xa o esgrevio escritor don Ramón Otero Pedrayo falaba de fadas e de defuntos errantes na época do Samaín, feito coincidente co enorme gusto polo ocultismo e polo mundo do Alén, que caracterizou os homes da inesquecible Xeración Nós.

Finalmente, dende o Equipo de Dinamización da Lingua Galega (EDLG) consideramos esencial divulgar estas tradicións de noso, para comprender non só aspectos que atinxen á lingua, senón tamén para coñecer os nosos sinais de identidade e, por extensión, a nosa etnografía. É, pois, época de celebración: son TEMPOS DO SAMAÍN. 

Ma Teresa Pastor Novo

(Coordinadora do EDLG)