^{Cando os lobos escoitaban a radio    de  Pemón Bouzas}

<sup>O final oficial da Guerra Civil non supuxo o final da loita para tentar recuperar as liberdades perdidas. Algúns homes e algunha muller botáronse ao monte para seguir defendendo os seus ideais. A España famenta e gris da inmediata posguerra sobrevivía reclusa na abafante normalidade imposta polos vencedores mentres un fato de guerrilleiros (David fronte a Goliat) buscaba defender a legalidade republicana en lugares abruptos e montesíos como os territorios lindeiros entre o oriente de Galicia e as terras leonesas, por exemplo La Cabrera.
Alida, viúva dun represaliado, vive no monte, privada dos seus fillos. Joselín (dunha familia que fai de enlace coa guerrilla), perseguido quere integrarse no grupo do mítico Girón. Núñez é un garda civil incapaz de entender as malleiras e a crueldade exercida contra os membros da guerrilla e os seus colaboradores que son cualificados como bandoleiros, acurralados por delatores e traidores. Velaquí algúns dos protagonistas desta narración que se apoia en feitos reais e que contribúe a recuperar a memoria dos “do monte”.

...Que podemos agardar doce anos despois de rematada a guerra? Que podemos agardar despois de cinco anos da aniquilación do nazismo de Hitler e do fascismo de Mussolini? Se as potencias estranxeiras non actuaron antes contra Franco, non o van facer agora porque media ducia de desgraciados, instalados na utopía, resistamos no monte.
    Manuel non lle teme ao monte. É un home do monte. Coñece o monte. Porén, está convencido de que, polo ben dos demais, hai que buscar unha saída, aínda que el non se atreva a dar o paso definitivo. E a saída pasa por fuxir a Francia. Penso que todos estamos máis ou menos convencidos. Quizais eu sexa a única que o pensaría dúas veces, polos meus fillos, pero, a pouco que tivese unha oportunidade clara de marchar con eles, porque Manuel me quixese ao seu lado, quizais marcharía e comezaría unha nova vida a milleiros de quilómetros de miña terra. Estou convencida de que me quere, máis ben tería que dicir que me aprecia, que me respecta e me protexe, pero sei que non son a muller da súa vida. As circunstancias leváronnos a unha relación de convivencia que empezou meses despois de incorporarme á partida, hai xa varios anos. Pero Manuel é un lobo solitario que ten as súas amizades repartidas por moitos lugares de La Cabrera e do Bierzo. Non llo reprocho. Agradézolle toda a axuda, todo o apoio e o cariño que me ten dado e que me dá. Agradézolle os seus desvelos polos meus fillos. Pero de momento, o futuro é mañá. Pasadomañá está demasiado lonxe. O futuro non existe.
    Escureceu e segue a nevar. Sinto voces, e todos nos mantemos alerta. É José, un dos nosos enlaces de Forna, que vén de avanzada para saber se todo está en orde. Comproba que si e, dando un rodeo, volve á entrada da vila para lles indicar aos da partida que o camiño está franco. Despois,  José desanda os seus propios pasos para regresar á súa casa en Forna, á que chegará dúas ou tres horas máis tarde, ben entrada a noite. Entre nós, saúdos de benvida con efusividade contida, como sempre ocorre cada vez que os membros da partida nos separamos e, pasado o tempo, nos reencontramos. Nunca sabemos se nos volveremos ver, aínda que a nosa actitude sexa sempre optimista. Porén, o aspecto de Manuel, o de Quico tamén, é máis serio ca de costume. Os dous adiantáranse ata Santa Eulalia, unha pequena vila no máis fondo das entrañas de La Cabrera, para buscaren casas onde podernos ocultar uns días. Ese é o noso fado, hoxe aquí e mañá noutra vila, e dous ou tres días máis tarde noutra diferente, para así podermos despistar a forza.
    Santa Eulalia é unha vila pequena, coma case que todas as da comarca, na que sempre nos sentimos cómodos. A maioría dos veciños, con maior ou menor decisión, apóiannos; é difícil que alguén nos delate, igual pasa en Silván, Forna, Corporales, Castrillo, Quintanilla e nalgún outro lugar. Pero esta noite o rostro de Manuel aventura pesadumes, malas sensacións.
    -Como acabades de ver -empezou dicindo- viñemos con José. Porén, a cousa está moi mal. Non imos ir a Santa Eulalia.
    -Que pasou? -preguntou Zapico.
    -Antonio. A Antonio déronlle de carallo -respondeu Quico con certo dramatismo na súa expresión, dramatismo suavizado pola temperanza da súa voz, nova coma el, pero que transmite a forza, o vigor e o optimismo dos vinte anos-. E a Benxamín tamén lle deron duro.
    -A cousa está cada vez peor -continuou Manuel Girón, moito máis circunspecto-. Déronlles con ganas. Resistiron e non abriron a boca, pero zoscáronlles ben duro.
    -Fillos de puta! -exclamou Jalisco.
    -Cabróns! -insistiu o rapaz cando conseguiu deixar de tusir.
    -Antonio pediume que lle fixésemos o favor de non volver por alí -explicou Manuel-. Dixo que non sabería canto máis podería aguantar. Con tanta malleira, o último que quixer é perder a dignidade e acabar delatándonos.
    A amargura e a desolación instaláronse nas facianas de todos nós. Quico movía a cabeza cavilando sobre o que Girón dicía, algo que el mesmo puidera comprobar. Sabía,  como sabiamos todos, que teriamos que aguantar o que quedaba de inverno baixo a protección desta comarca, agardando a que chegase un tempo máis favorable para poder abrir novas canles no Bierzo que nos permitisen a retirada a Francia. Os demais permaneciamos atentos ás palabras do noso líder, con actitudes reservadas e mostras de desánimo. Confiabamos nel e agardabamos polas súas palabras e decisións, sempre elixidas con bo criterio, sempre pensando no ben do grupo.
    -Mañá, a primeira hora, sairei para Corporales -dixo Manuel buscándome coa mirada.
    -Desta volta, eu irei contigo -apuntou Pedro Juan Méndez, alias Jalisco.
    -Non. Ti vas ir cos demais a Baillo, e vas agardar polas nosas indicacións...</sup>

^{(páxs 37-39)}

Las palabras son espectros
piedras abracadabras
que saltan los sellos
de la memoria antigua.

Y los poetas celebran la fiesta
del lenguaje
bajo el peso de la invocación.

Los poetas inflaman las hogueras
que iluminan los rostros eternos
de los viejos ídolos.

Cuando los sellos saltan
el hombre descubre
la huella de sus antepasados.

El futuro es la sombra del pasado
en los rojos rescoldos de un fuego
venido de lejos,
no se sabe de dónde.

Cristina Peri Rossi (Montevideo, 1941) in Babel bárbara (1991)

El secreto

de la contadora de historias

de Sejal Badani

    Obra que é unha alegación contra o racismo e os prexuízos; que fala de amor, de perdas, de traizóns, de confianza, de lealdade, de aprender dos erros e tamén de superación. Da man de Jaya viaxaremos á India actual e a India dos anos 40 baixo o mandato inglés, a Segunda Guerra Mundial ou a loita de  Gandhi.
    Jaya,  despois do fracaso do seu matrimonio, decide abandonar Nova York e viaxar á India para recuperarse e obter algunhas respostas sobre o pasado da súa familia. Embriagada polo que observa, albisca e escoita, convértese nunha ávida estudante da súa cultura ancestral. Mais será  Ravi, o antigo servente e confidente da avoa, quen lle fale da loita e o amor secreto desta durante a ocupación británica. Grazas á romántica e conmovedora historia da súa valente avoa,  Jaya descobre o seu legado e unha forza que, ata entón, non crera posible.

     (...) Mi madre se levanta y devuelve pulcramente la silla a su lugar. Sin decir nada más, sale de la cocina y sube a su habitación. Durante el silencio que sigue, la vergüenza se apodera lentamente de mí.
    -Lo siento. -El estómago me ruge de hambre, pero ignoro su llamada. Respiro hondo para controlar las emociones que amenazan con desbordarse. Levanto la vista y me encuentro con la mirada de dolor de mi padre-. No esperaba que fuera a hablar del tema.
    -Tu madre te quiere.
    Me cuesta contener una carcajada.
    -El concepto de amor de madre se limitó a llevarme al colegio y alimentarme.
    El sentimiento de culpa me censura de inmediato. A pesar de que mi madre siempre fue una persona distante, cada vez que hacía algo por mí -prepararme meticulosamente mis platos favoritos, plancharme perfectamente la ropa, estar presente entre el público en cualquier acto escolar observándome con ansiedad- me convencía a mí misma de que aquello era amor. Mi madre siempre estuvo físicamente presente en cualquier aspecto tangible. Era la conexión intangible lo que nos faltaba.
    -No puede venir ahora pidiéndome que la involucre.
    -Tu madre lo hizo lo mejor que pudo -replica despacio mi padre.
    -Ya lo sé, papá. -Intuyendo que es mejor esquivar una discusión, sacó algunos tuppers-.
Podríamos guardar la comida en la nevera.
    -Jaya. -Espera a que le mire antes de continuar-. Lo está pasando mal. -Notó una punzada de rabia. Yo también lo estoy pasando mal, pero mi padre siempre se ha puesto del bando de mi madre cuando ha tenido que elegir-. Ha recibido noticias de la India -me explica-. No tiene la cabeza donde tendría que estar.
    -¿De la India?¿Qué tipo de noticias?
    Mi madre se negaba a hablar sobre su infancia en la India y nunca habíamos ido allí de visita. Con ganas de saber cosas, le había preguntado repetidamente la niña acerca de su país natal, pero la respuesta era siempre la misma: «Concéntrate en el futuro, Jaya, no en el pasado». Los padres de mi padre habían fallecido antes de que yo naciera y, siendo también hijo único, tenía poca familia a la que ir a ver. Recuerdo vagamente las contadas veces que los hermanos de mi madre vinieron a visitarnos desde Inglaterra y Australia.
    -¿Papá? -digo, al ver que mira preocupado hacia la escalera.
    Me indica con un gesto que pasemos al despacho con paneles de madera de cerezo en cuya decoración mi madre ha dedicado horas hasta dejarlo perfecto. Las molduras son motivos tallados en roble y el suelo de madera oscura está cubierto con una alfombra egipcia. Una lámpara de sobremesa de anticuario aporta luz a la estancia.
    Viendo lo feliz que le hacía decorar el despacho de mi padre, le pedí que me ayudase a redecorar mi habitación. Con diez años de edad, buscaba desesperadamente la manera de conectar con ella. Mi madre exploró distintas opciones y me vino con una docena de muestras de pintura para la pared y diversas fotografías de revistas de decoración. Y se marchó después de decirme que decidiera yo. Tomando su desapego como un rechazo, hice caso omiso de todo lo que ella había seleccionado y pinté la habitación de negro y el mobiliario del mismo color. Y a pesar de que aquel periodo gótico duró todo un año, mi madre jamás pronunció ni una sola palabra que diera a entender su desagrado.
    Mi padre saca una carta arrugada de un cajón del escritorio. La lee con fatiga y con una cautela inesperada. En cualquier circunstancia, mi padre ha sido invariablemente una persona rebosante de energía mientras que mi madre se ha mostrado en todo momento comedida y cautelosa. Mi padre siempre ha aportado ligereza, un contraste con la pesadez de ella. Pero, con todo y con eso, jamás se ha separado de su lado.
    -Tu madre la tiró sin decírmelo. La encontré en la papelera. -Me pasa la carta con manos temblorosas-. Su hermano se puso en contacto con ella para pedirle que volviera a casa. Su padre, tu abuelo Deepak, está enfermo...

A Candeloria

Na catedral do abrente

hoxe casan os paxaros,

con nubes de neve e ouro

está o ceo engalanado.

Ficou o día ancorado

na ría donda do ceo.

Os roibéns soben no lonxe

como rosarios de incienso.

O xantar do casamento,

roibo, na palma da man

das eiras madrugadoras

xa está arranxado no val.

Vai tocando polo campo

a súa zanfona o rego

e canta o vento nas farpas

sonorosas dos piñeiros.

O campo as montañas ruzas

envolve en capa pluvial

co hisopo do sol mollado

dálles a beizón nupcial.

Do casebre nugallán

soben os vivas dos galos

e na festa desta noite

estrea un luar o campo.

(Luís Amado Carballo, Pontevedra  1901-1927 in Proel-1927)

Eternity de Xosé Monteagudo

        Esta novela, último premio de narrativa breve Repsol,  invítanos “a reflexionar sobre o futuro dunha sociedade que aspira á permanencia concibíndose como un inmenso arquivo dixital” (da presentación editorial).
    Dalmao, un emprendedor licenciado universitario, funda Eternity: un lugar en internet para conservar a memoria virtual dos mortos; para manter, da man das novas tecnoloxías, indelebles e perennes as pegadas daqueles que marcharon na barca de Caronte. Socios nesta empresa son  Larisa, Daniel e Héitor, outros tres enxeñeiros informáticos necesitados de alguén que domine varias linguas e saiba redactar: ese alguén é a protagonista desta novela; a esta escritora e tradutora as historias das vidas dos demais van levala a descubrir as orixes da súa propia e agochada historia.
    
… A eternidade xa non é o que era. Esta é a idea en que acreditamos firmemente todos nós…
o proxecto que se dispoñían a iniciar consistía nunha aplicación informática que levaban meses deseñando entre os catro. Algo así coma un cemiterio virtual cuxos confíns eran a propia humanidade. Nel, os familiares dos que falecían poderían depositar a historia do finado, á disposición de todo o mundo, para que a súa memoria non se perdese...
    A historia dos falecidos sería depositada na aplicación informática por algún dos seus seres queridos... xunto co certificado de defunción ou cunha necrolóxica que demostrase a morte. A súa extensión estaría dentro duns límites prefixados. Desde o intre en que o supervivente aceptase as condicións de uso, a historia pasaría a integrarse na aplicación, á disposición de todos os usuarios rexistrados. Por suposto, debería terse en conta a carencia ou a limitación nas aptitudes para contar a historia do finado por parte dos que o apreciaban. Iso requiría conxugar a vontade de perpetuar a memoria do falecido coas esixencias mínimas que había de cumprir a narración. Era o primeiro aspecto onde se precisaba o meu traballo. A min corresponderíame a corrección lingüística e de estilo das historias que recibísemos.
... miña nai semellaba cada vez máis interesada en que lle contase cousas de miña situación actual. Eu non quería crear nela unha expectativa profesional sobre o futuro que o tempo se encargase de frustrar do modo máis desapiadado, como ocorrera cos meus anteriores proxectos e traballos, pero tampouco desexaba darlle a imaxe de que non tiña nada concreto en perspectiva, así que lle falei de Eternity. Díxenlle que era unha oferta que me fixeran e que estaba a considerar. Cando lle contei as características principais do proxecto, sen concederlle maior importancia, comezou a interesarse. Entón non tiven máis remedio que explicarlle máis polo miúdo en que consistía, confesándolle todo o que me contaran Dalmao e máis os seus compañeiros. Conforme lle describía o proxecto, fun consciente de que as miñas palabras adquirían un ton levemente entusiasta. Despois de media hora falando daquel asunto, preguntoume por que non aceptaba a oferta. Díxenlle que non me ofrecía moita confianza e que non lle vía demasiado futuro. Miña nai preguntoume entón se era máis atraente o futuro que me deparaba o tipo de traballos que estaba facendo desde que rematara o posgraduado. Non sei o que lle contestei a iso, pero recordo perfectamente que a súa pregunta representou o punto inicial do camiño que me levou a considerar o proxecto de Eternity con outros ollos.
... intentei variar o máis posible as historias, con mortes en idades avanzadas e prematuras, con relatos procedentes de fillas, netos ou sobriños que sentían grande aprecio polo familiar finado, con persoas de diferente condición económica,social e profesional. A única prevención que tomei foi a de situar as súas vidas na cidade, onde calquera nome se pode inserir sen risco de que a falsidade quede ao descuberto, contrastando a lectura cos coñecementos veciñais de quen le...