Migrantes. Un diálogo con intelixencia emocional

Gonzalo Xosé Francisco da Rocha
IES Basanta Silva (Vilalba)

Museo Cruz e Media Lúa Vermella. Xenebra, Suíza. Alegoría das migracións

 

A crise global xurdida do 2008 e a paulatina recuperación puxeron na axenda o desafío e os consecuentes dilemas da migración, un fenómeno universal cunha resonancia social que resulta necesario abordar no ámbito educativo.

Se no 2014 nesta revista tratamos o fenómeno migratorio galego, agora parecía ineludible o coñecemento sobre o fenómeno dos inmigrantes que veñen vivir entre nós, conformando comunidades humanas multiculturais. Un fenómeno recente ao que a comunidade educativa ten que responder, pois un dos fins da educación é a formación da cidadanía con consciencia e proactividade con respecto aos retos vitais.

Comezamos solicitando a intervención da ONG Mestura, dedicada a «darlles servizo social e profesional a persoas migrantes en situación de vulnerabilidade, especialmente en relación coa interculturalidade» a través do seu programa denominado Proxecto A (de Antirracismo e Antirrumores).

Ademais, a  participación en actividades convocadas polo CFR de Lugo como O pensamento, ferramenta de aprendizaxe e Intelixencia emocional foron determinantes para enfocar a metodoloxía que se explica a continuación.

Partimos do seguinte contexto: aula de cuarto da ESO conformada por 22 alumnos/as, 9 procedentes do PMAR (Programa de mellora da aprendizaxe e do rendemento).

Durante a primeira sesión, realizouse a enquisa da ONG sobre os xuízos e prexuízos do alumnado. Cualificouse de 1 a 5, onde 1 era moi pouco importante e 5 moi importante. Entre paréntese detállase a frecuencia da valoración.

-É importante para as persoas estranxeiras que veñen aquí un bo nivel educativo? 
Respostas: 1(0), 2(4), 3(11), 4(5), 5(2)

-É importante que teñan familiares vivindo aquí?
Respostas: 1(5), 2(5), 3(5), 4(2), 5(2)

-É importante que coñezan o idioma de aquí?
Respostas: 1(3), 2(2), 3(7), 4(6), 5(4)

-É importante que sexan de pel branca?
Respostas: 1(17), 2(3), 3(2), 4(0), 5(0)

-É importante que estean dispostas a adoptar o modo de vida do noso país?
Respostas: 1(1), 2(5), 3(5), 4(7), 5(4)

-É importante a súa relixión?
Respostas: 1(1), 2(5), 3(5), 4(7), 5(4)

-Cando se fala de inmigrantes, en que orixe pensas de maneira inmediata?

-Poden os inmigrantes solicitar axudas económicas para vivenda e outras necesidades?

-Cal é o medio habitual de chegada de inmigrantes?

-Ten unha muller inmigrante maior dificultade para se integrar?

-A presenza de persoas estranxeiras enriquece culturalmente o centro escolar.

Durante a segunda sesión, traballouse a identificación das situacións interculturais no grupo: A China, Tunisia, Francia, Santo Domingo, Bélxica, Portugal, Cuba, Gran Bretaña, Dubai. Tamén a verificación de fake news relacionadas co fenómeno migratorio en redes sociais e medios de comunicación dixital.

Xa na terceira sesión, proxectouse o anuncio The DNA Journey (Momondo) (https://www.youtube.com/watch?v=tyaEQEmt5ls) e reflexionouse sobre el. Así mesmo, houbo tempo para ler reportaxes como «14 000 muertos en busca del sueño europeo» e «Las mafias de personas ganan 7000 millones» publicadas por La Voz de Galicia e reflexionar sobre elas. A sesión completouse coa mostra de fotografías de elaboración propia do Museo da Cruz e Media Lúa Vermella en Xenebra, dentro da exposición permanente sobre migracións.

Na cuarta sesión, viuse o anuncio da Fundación CEAR Nuestro Mediterráneo (https://www.youtube.com/watch?v=fMwEL6ppDS4&feature=youtu.be), ao que seguiu unha reflexión sobre a migración e as consecuencias emocionais. A lectura escollida nesta ocasión foi a reportaxe «Échale la culpa al inmigrante, es bien fácil», publicada por El País. Consultouse na hemeroteca de Eduga o artigo, publicado en 2014, «O traballo por proxectos. Unha dinámica afectiva».

Finalmente, na quinta sesión, as lecturas escollidas foron «La Galicia multicultural del siglo XXI: tres oleadas de inmigración en veinte años» e «Galicia solo frenaría su declive con 20.000 mujeres inmigrantes al año», publicadas por La Voz de Galicia. Tamén se engadiu a reflexión sobre o artigo «La mitad de los migrantes llegados a España sufrieron violencia o abusos» de El País.

Cómpre indicar que se realizou unha recollida de testemuños no ámbito do alumnado durante un mes. Fase xenuinamente emocional para que se coñezan os sentimentos dos inmigrantes.

Soy proveniente de Perú (...) en lo primero que me fijé es que se fijaban más en mí por el hecho de ser diferente, por ser extranjera, y eso llevó a que me calificaran con adjetivos tipo «panchita» haciendo referencia a mis rasgos físicos o a mi forma de hablar. En aquella época no lo pasé muy bien.

Soy venezolano. (...) Yo llegaba del colegio y mi madre me mandó a buscar panes (...) y como no lo encontraba le pregunté a una señora (...) y unos niños que estaban atrás se empezaron a reír y a burlar de mi por mi acento.

Soy de República Dominicana. (...) en uno de los primeros trabajos que tuve, (...) una de mis compañeras se me acercó un día y me pidió disculpas.  (...)  Luego me contó que, cuando yo fui a hacer mi primera entrevista de trabajo, entre ella y otras compañeras más que tenía se reunieron con la jefa y le pidieron que no me contratara, primero porque era una mujer, porque era negra y porque era gorda.

Soy un chico de Perú. (...) Cuando llegué a este país, cogía el vuelo de Madrid a Santiago y, justo cuando llegué aquí, llegué con mi hermana, (...), y un chico que era azafato del vuelo empezó a dar caramelos, por Reyes, a la gente. Entonces nosotros veíamos que desde adelante iban dando caramelos y cuando el chico supuestamente ya nos tenía que dar (...), pues nos miró y pasó de frente y siguió dando a los de atrás. A nosotros no nos dio.

Soy mestiza. Tengo ascendencia árabe y también rusa. (...) En una ocasión fui a comer fuera. (...) Vino el camarero y nos dijo que nos fuéramos, que la mesa no la habíamos reservado, pero, en verdad (...) parecía que no se necesitaba reserva porque la gente venía y se sentaba. Le dijimos que nos diera una reserva y nos dijo que no. (...) Le insistimos para hablar con el gerente (...). Nos lo negó. Yo era la que estaba hablando con él y me dijo que me callara que era una mora de mierda.

Soy de Paraguay. Cuando llegué aquí, como que yo no conocía y vine con toda la ilusión del mundo (...) pero al llegar aquí no es como uno piensa. Muchas veces te preguntan de dónde eres y la gente comienza a cambiar de actitud. (...) No sé por qué te miran de pies a cabeza como si fueses un extraterrestre (...). Es algo que te hace sentir muy incómodo. Te miran y se dan la vuelta y se ríen como si fuera que uno no nota, pero sí que nota y se siente muy mal.

Soy argentino, soy médico, yo trabajaba en un hospital cuando llegué, empezaron a venir más extranjeros en general pero fundamentalmente argentinos (...), la gente no estaba contenta con que hubiese tanto extranjero en el hospital. (...) Somos tantos extranjeros porque a ese hospital no quiere venir nadie a trabajar. Por lo tanto, si no venimos nosotros, ustedes no tendrían atención médica. Entonces, en lugar de despotricar contra nosotros, de alguna manera deberían agradecerlo.

O diálogo foi a competencia transversal utilizada a partir das habilidades de pensamento: percepción, investigación, conceptualización, razoamento e tradución. Tamén as competencias emocionais foron un eixe da proposta: coñecemento das propias emocións, control destas, promoción da motivación propia, identificación das emocións alleas e control das relacións interpersoais. Con preguntas abertas, nun contexto seguro de traballo, por medio de cuestións sorprendentes e de seguimento para asentar a aprendizaxe racional e emocional, e coas cuestións de recapitulación que poñen en valor as conclusións significativas. Nese diálogo desenvolveuse a cohesión do grupo coa escoita activa, tal e como a define o profesor Silveira Fernández en El arte de las relaciones personales.

A promoción do optimismo, a crenza de que as circunstancias van ser positivas superando os contratempos por medio da resiliencia levan a unha situación intelectiva de fluxo, segundo Goleman, co que se acada «un estado que tal vez represente o grao superior de control das emocións ao servizo do rendemento e a aprendizaxe». Nel «as emocións non se ven reprimidas nin canalizadas, senón que, polo contrario, se ven activadas e positivadas e aliñadas coa tarefa que estamos levando a cabo (...), prestando atención indivisa ao que está facendo e a  consciencia fúndese coa acción». 

Na avaliación optouse por un seguimento no control das emocións, as relacións beneficiosas e a disposición a traballar en equipo. A propia metacognición serviu no proceso. Gran parte das reflexións recollidas por parte do alumnado incidiron en promover a tolerancia e o respecto, así como en favorecer a integración das persoas que chegan doutros lugares, tratando de amosarlles confianza e propiciando un clima harmónico para a convivencia.

O Proxecto A resultou idóneo para reflexionar sobre a cuestión. A partir desta experiencia no centro educativo, consideramos que unha das liñas de desenvolvemento do noso PFPP nas que se está a traballar, atención á diversidade,  podería afianzar a formación en interculturalidade no profesorado. Deste modo, trataríase de dar unha resposta eficaz e axeitada ás necesidades que presenta o noso alumnado.

A modo de reflexión, cómpre citar a Goleman, que na súa recente conferencia -Five Inspiration Forum- na Coruña defendeu «sintonizar o noso propio estado emocional co estado emocional dos demais para poder empatizar e prestármonos ao desafío de ter sempre un impacto positivo nas outras persoas». Tamén sinalou que «o noso sistema neuronal central non mudou en 50.000 anos». A cultura si o vai conformando de maneira distinta. Pero o remedio universal é o mesmo en todas as partes e é a compaixón. Neste caso, coa diversidade do noso alumnado, cos seus anhelos, desafíos, esperanzas...

 

 

Bibliografía: 

 

 

Goleman, D. (2005). Inteligencia emocional. Barcelona: Salvat.

Silveira Fernández, M. (2005). El arte de las relaciones personales. Barcelona: Salvat.

 

 

Sección: