Begoña Cortés Redín - Profesora de Tecnoloxía do IES O Castro (Vigo-Pontevedra)
Peregrina Pintos Testa - Profesora de Tecnoloxía do IES O Castro (Vigo-Pontevedra)
ppintos@edu.xunta.gal
Daniel Rodríguez Pizarro - Profesor de Tecnoloxía do IES Alexandre Bóveda (Vigo-Pontevedra)
dani@edu.xunta.gal

1. Orixe, contextualización e descrición do recurso

Tecendo código é froito dunha reflexión curricular e dunha observación sociocultural. Como profesorado de Tecnoloxía decatámonos de que unha das tecnoloxías máis presentes nas nosas vidas e na historia da humanidade está ausente do currículo actual. Na clase explicamos e traballamos tecnoloxías e procesos industriais, pero nesas explicacións non incluímos as diversas tecnoloxías téxtiles, os tipos de tecidos, a súa historia, as súas propiedades fisico-químicas… Que un alumno ou alumna medio aprenda a usar o trade ou o soldador, pero non a agulla de coser, debería, cando menos, chamar a nosa atención, xa que é moito máis probable que precise coser ao longo da súa vida ca calquera das outras actividades que realizamos na aula-taller.

Probablemente esa invisibilización do téxtil no currículo forme parte da invisibilización do traballo e da cultura femenina ao longo da historia.

As cuestións de xénero tamén nos levaron a observar que parte do noso alumnado (en especial rapazas) ten pouca motivación intrínseca ou emocional coa Tecnoloxía, tanto coa mecánica como coa robótica. Quizais introducindo materiais e ferramentas téxtiles no traballo poderiamos conseguir unha maior motivación dese alumnado. Pasar de programar un robot que se move o máis rápido posible a un boneco de peluche que coida de ti medíndoche a temperatura e iluminándote de noite pode facer que unha parte do alumnado «conecte» máis e mellor cos contidos da nosa materia.

A isto debemos sumar como unha das industrias máis importantes na nosa sociedade non ten o mesmo recoñecemento educativo e cultural. Non parece moi fóra de lugar reivindicar que tan importante pode ser recoñecer o xenio de Picasso coma o de Balenciaga ou Chanel.

Con este ánimo de crear materiais e recursos didácticos relacionados co téxtil (e debemos indicar que hai moi pouco creado polo momento), xurdiu o noso proxecto, guiado polas seguintes liñas bases:

• Proposta de ampliar o taller de Tecnoloxía de secundaria con máquinas e ferramentas téxtiles para que tamén sexa un taller de costura, corte e confección como procesos de fabricación con materiais tecnolóxicos.
• Introducir o e-téxtil como recurso educativo habitual nas clases de Electrónica e Control e Robótica.
• Visibilizar a cultura e a historia da tecnoloxía téxtil (tecidos, máquinas, deseñadores e empresas innovadoras…) e fomentar unha mirada crítica cara ao consumo irresponsable que fai a nosa sociedade da roupa.

Con estas liñas básicas, e tendo en conta que o noso propósito é conectar o currículo das nosas materias co téxtil, decidimos partir dos bloques de contidos do curículo de Tecnoloxía para elaborar recursos e actividades relacionados con eles:

• O proxecto tecnolóxico
• Deseño e fabricación
• Elementos de máquinas, sistemas e robots
• Programación, automatización e robótica
• Documentación e comunicación dixital

Ademais, parte do material elaborado pode aplicarse noutras materias, por exemplo, con traballos interdisciplinarios, e noutas etapas, como primaria.

O primeiro bloque trátase de xeito transversal (tal e como explicita a propia lei, aínda que moito profesorado faga caso omiso), tanto coa proposta de diversos proxectos coma coa análise de produtos e empresas tecnolóxicas actuais (as do aḿbito téxtil). Pero tamén recollemos un bloque ao final con propostas de realización de proxectos ou traballos de investigación (estes proxectos non están desenvoltos como unidades didácticas, son ideas propostas ao profesorado).

O derradeiro bloque («Documentación…») trabállase ao traballar o resto dos bloques desde o banco de recursos e coa proposta de elaborar e entregar traballos dixitais (exercicios, ficheiros) e o uso de múltiples e variados programas (Inkscape, Adafruit…).

Os outros tres bloques son os que estruturan os bloques de contidos centrais de Tecendo código:

• Debuxo-deseño
• Materiais téxtiles e fabricación
• Mecanismos
• Electricidade e electrónica
• Control e robótica: hardware
• Control e robótica: software

Menú Tecendo código

A idea é facer uso conectado dos contidos dos seis bloques para afrontar problemas, retos ou incluso proxectos integrados relacionados co téxtil. No noso proxecto propoñemos principalmente resolución de problemas, pero suxeriremos a realización de retos e proxectos.

2. Descrición dos recursos e software necesario

Os contidos non están separados por curso. Debe ser o profesorado o que faga esta distribución en función dos seus intereses e recursos, e da competencia dixital e tecnolóxica do seu alumnado. A idea é que o profesorado poida descargar total ou parcialmente cada bloque e adaptar os contidos na súa propia aula virtual. Parte dos contidos poden pasar a formar parte do curso de Tecnoloxía de primeiro, segundo e cuarto da ESO ou da optativa Educación Dixital en terceiro da ESO, por exemplo. Pero tamén hai actividades que poden incorporarse en bacharelato.

En canto aos programas que se van utilizar, todos son de uso libre e nalgún caso é necesario rexistrarse para poder almacenar os traballos.

A listaxe de programas que se vai utilizar é:

- Un navegador actualizado, preferentemente Firefox.

- Piskelapp (en liña): rexistrarse para gardar.

- AdaFruit Makecode (en liña): para programar a controladora. Non é necesario rexistrarse, pode instalarse fóra de liña ou gardar o traballo en liña (sen usuario, no propio navegador) ou no propio computador. Os programas desta controladora poden executarse inmediatamente no simulador, o cal facilita a súa revisión.

- TurtleStich (en liña): para programar a bordadora automática. Rexistrarse para gardar ou gardar no computador, é unha variante de Snap, versión libre de Scratch.

- Tinkercad (en liña): rexistrarse para gardar, para facer e simular circuítos eléctricos e electrónicos. Existe a posibilidade de facer contas para o alumnado desde a conta de educador, sen necesidade de que o alumnado teña correo electrónico e sen dar datos destes.

- Inkscape: software libre multiplataforma de debuxo vectorial, debe estar instalado no ordenador.

- Blockscad: software de deseño 3D que non precisa rexistro, poden gardarse os deseños na computadora.

- Nalgunha actividade fará falta programas de ofimática ou de retoque gráfica (Gimp).

Do material dixital queremos destacar a elección da controladora Adafruit Circuit Playground Express, pois con ela propoñemos facer as actividades de Control e Robótica. Pensamos que hoxe en día é unha boa escolla, pois trae integrados varios actuadores (LED, altofalante) e sensores (temperatura, luz, infravermello, posición…), o cal facilita o inicio das tarefas en cursos como o de primeiro da ESO. Ao poder programarse en modo gráfico (por bloques) e en modo texto (Javascript ou Python), tamén a fai idónea para traballar desde cursos iniciais de programación ata cursos avanzados como segundo de bacharelato.

Adafruit

Respecto do material didáctico físico, está explicado en cada actividade e é  importante ter unha zona do taller do centro dedicada a téxtil, coa presenza dunha (cando menos) máquina de coser, material de costura en caixas (tesoira, agulla, fío, teas…) e material de e-téxtil (controladora, fío condutor, LED, automáticos, portapilas…). Isto axudará a ver o taller como un taller téxtil.

Caixa de ferramentas de costura

Debemos enfatizar o importante que resulta que o alumnado (en especial de cursos baixos) faga traballos manuais con ferramentas e materiais diversos, pois nos derradeiros anos o currículo de Tecnoloxía escorou excesivamente  cara ao mundo dixital. Tan importante como programar pode ser deseñar e crear vestidos para monecas (ou para cans, como pode verse na foto), e para algúns alumnos e alumnas pode ser máis motivador, fomentando así un maior achegamento á Tecnoloxía.

3. Metodoloxía

Os contidos e recursos de Tecendo código están propostos incialmente para seguir unha metodoloxía de resolución de problemas (PBL, problem-based-learning), pois consideramos que é unha metodoloxía apta para os recursos didácticos de Tecnoloxía e moi recomendada para traballar a distintos ritmos e con distintos niveis competenciais contidos como os de programación ou electrónica. Todos os temas presentan entrega de tarefas e proxectos a modo de probas finais, que indican o nivel de adquisición de conceptos.

Con base nos recursos dispoñibles (en concreto, ordenadores e controladoras Adafruit), o profesorado que aplique o proxecto escollerá que tarefas e problemas afrontar en parella ou en grupo. A maioría das tarefas propostas son axeitadas para traballar en parella ou individualmente.

Pero tamén poden afrontarse traballos en grupo ou incluso de toda a clase. Este curso rematamos de desenvolver unha actividade (que non aparece de momento na aula virtual) onde cada grupo de alumnos ten que deseñar, construír (medir, cortar e coser) e programar un animal mariño cun comportamento determinado. Na foto de exemplo vemos un peixe abisal que emite luz (con LED) cando detecta que está a escuras (sensor LDR de Adafruit). Estes animais intégranse logo todos xuntos nunha manta a modo de exposición de proxectos.

Peixe abisal

Manta de proxectos mariños