Historia da Filosofía 2º BAC. Alberto

HISTORIA DA FILOSOFÍA. FILOSOFÍA MEDIEVAL. AGUSTÍN E TOMÁS DE AQUINO. RASGOS ESENCIAIS DO PENSAMENTO DE SAN AGUSTÍN DE HIPONA. A figura máis importante da filosofía cristiá da Antigüidade, naceu na cidade de Tagaste (hoxe pertencente a Arxelia) no ano 354. Interesado pola filosofía, na xuventude foi seguidor do maniqueísmo e posteriormente do escepticismo. Desencantado de ambas correntes, entrou en contacto co neoplatonismo de Plotino e os seus seguidores. De eles e da lectura do propio Platón, especialmente dos diálogos Fedón e Timeo, proceden as principais influencias que recibe. Aos trinta e un anos converteuse ao cristianismo e escribiu numerosas obras para combater as posicións que anteriomente mantivera, sendo ordenado sacerdote e nomeado despois obispo de Hipona. Foi entón cando escribiu as súas obras máis representativas, entre as que destacan as Confesións e A Cidade de Deus, que é a primeira obra de filosofía da historia. Morreu no ano 430. O pensamento de Agustín de Hipona representa un dos primeiros intentos de diálogo entre a fe cristiá e a filosofía clásica. Agustín atópase influido principalmente polo pensamento de Platón e dos autores neoplatónicos, a partir de cuxos principios elaborará unha síntese cristiano-platónica dotada de certa orixinalidade. A súa concepción da alma, do coñecemento e do ser humano en xeral, deben moito as teorías de Platón. San Agustín pasou, polo tanto, á historia do pensamento como un autor platónico, a diferenza doutros que, como Tomás de Aquino, recibiron un maior influxo de Aristóteles. Do mesmo xeito que Platón situaba o lugar do coñecemento e da verdadeira realidade no mundo intelixible, Agustín os situará no ámbito da alma e da conciencia interior do home, desconfiando dos sentidos. Será dentro de nós onde descubramos as chamadas verdades eternas, que son transmitidas por Deus á alma humana por medio dun peculiar proceso que Agustín denomina iluminación. Por todo isto, o pensamento de San Agustín concede unha decisiva importancia á conciencia persoal e ao mundo interior do home, pois é aí (e non no mundo externo) onde resulta posible coñecer as verdades e certezas que son imprescindibles para existir e para manter unha adecuada conducta moral. A búsqueda da verdade equivale a un camiño progresivo cara ao interior dun mesmo: só na alma e na conciencia (e nunca no sensible) pode atoparse o espazo da verdade. A teoría da verdade (ou do coñecemento) de San Agustín revela pois unha clara dependencia de Platón. Agustín pensa que Deus ilumina as almas e comunícalles un conxunto de verdades eternas. Son estas verdades, certas e inmutables, as que nos permiten interpretar adecuadamente o mundo do sensible, do cambio e da temporalidade, e decatarnos así do seu carácter aparente e non necesario. Tales verdades son, en certo modo, semellantes ás ideas platónicas, pois constitúen a necesaria referencia para interpretar a realidade externa dun xeito adecuado sen caer nos seus enganos. Son, ante todo, un estímulo imprescindible para que a alma se purifique e alcance a visión de Deus, da mesma maneira que Platón esixía para poder ter unha visión (intelixible) da Idea do Ben. Tamén para Platón, o proceso educativo era concebido como unha especie de purificación da alma que, afastándose da apariencia sensible, lograba finalmente o coñecemento da idea máxima. En Agustín trataríase, pois, de interpretar a existencia a través das ideas reveladas por Deus. A Teoría da Iluminación (a súa teoría da verdade e do coñecemento) é, como dicimos, a testemuña dunha clara influencia de Platón sobre o pensamento de San Agustín. Podemos resumir tal teoría do seguinte xeito: Ao reflexionar sobre aquilo que é cambiante e continxente (o que non é necesario e captamos por medio dos sentidos), atopamos un terreo privilexiado que nos afecta especialmente: é o terreo do noso interior, da nosa alma ou conciencia persoal. Unha vez temos chegado a este punto (pasando do mundo externo á nosa interioridade), entramos no camiño do coñecemento verdadeiro. Se analizamos esa interioridade ou conciencia, advertimos que nós mesmos somos mudables o continxentes (non necesarios), polo que resulta necesario ir máis alá de nós mesmos para poder entender propiamente a realidade. “Transcéndete a ti mesmo” é a fórmula que emprega Agustín para indicar esa necesidade de buscar a verdade noutra realidade superior que está máis alá de nós. Descubrimos, pois, na nosa alma un conxunto de verdades ou razóns que nos permite entender o sentido da realidade externa. Agora ben, de onde proceden estas ideas ou razóns, que son eternas e inmutables, se nós somos temporais e continxentes? Segundo Agustín, ditas verdades non poden proceder senon do propio Deus. Deus ilumina a alma dos homes con esas verdades que nos permiten coñecer a realidade e a nós mesmos. Neste contexto, resulta moi importante a relación que establece Agustín entre razón e fe. Ambas poden ser fonte de coñecemento e deben colaborar e auxiliarse mutuamente, sen separarse nin contradecirse nunca. Fe cristiá e razón filosófica mestúranse entre elas. Segundo Agustín, a fe non é algo irracional, antes ben: se se quere coñecer hai que ter fe, e viceversa. Credo ut intelligam (en lat.: “creo para entender”) é a expresión que emprega Agustín para referirse a esa relación entre filosofía e cristianismo. En calquera caso, a primacía da fe resulta indiscutible: a razón serve para alcanzar unha mellor comprensión das verdades reveladas e aceptadas mediante a fe persoal. Deste xeito, Agustín transforma a antiga imaxe da Idea do Ben platónica no concepto do Deus do Cristianismo, e considera o proceso do coñecemento como un camiño que só pode ser iniciado por iluminación divina. Esta teoría do coñecemento é o que lle permite relacionar o coñecemento racional coa fe cristiá, resultando así necesario crer en Deus para poder comprender algo racionalmente e, á inversa, comprender racionalmente as cousas para reafirmar a fe.