O NOME (Substantivo e adxectivo)

O substantivo:

Sintacticamente é núcleo da frase nominal: un home libre, a nena da veciña.

Semanticamente clasificámolos consonte o que designen:

Propios:

• antropónimos: Helena, Fiúza, O Corniños;
• topónimos: A Creba, Xalfas, Savila, Taxes, Vadernado.

Comúns:

• concretos (area, chalana) / abstractos (solidariedade, amor);
• continuos, non contables (chuvia, aire) / discontinuos, contables (libro, galo);
• colectivos (piñeiral, peixe) / individuais (piñeiro, xarda).

O adxectivo:

Pode ser núcleo da frase adxectiva e admitir modificación adverbial.

Semanticamente expresa calidades ou características do substantivo e distinguimos:

• especificativos (particularizan unha cualidade): polbo curado, praza asoportalada;
• explicativos ou epítetos (expresan unha cualidade inherente ao substantivo): neve fría.

2. Cuestións sobre o xénero nos nomes invariables

2.1. A diferenza de xénero pode establecer diferenzas no significado:

Individual/colectivo: ovo / ova, gran / gra, leño / leña, madeiro / madeira…;

De tamaño, forma ou capacidade:

2.2. Son masculinos (usados a miúdo con xénero feminino por castelanismo):

2.3. Son femininos:

Tamén son femininos os substantivos en –axe: paisaxe, viaxe, peaxe, aldraxe…, a non ser o garaxe, o traxe, o paxe; o/a personaxe.

Fin é feminino se indica “final” (a fin da viaxe, unha fin de semana) pero é masculino se indica “finalidade, obxectivo” (o fin é protexer a natureza)

2.4. O nome das árbores froiteiras deriva do da súa froita e adoita manter o xénero:

• feminino maioritariamente: abelá-abeleira, ameixa-ameixeira, cereixa-cerdeira/cereixeira, laranxa-laranxeira, mazá-maceira, noz-nogueira, oliva-oliveira, pera-pereira… ; pero castaña-castiñeiro, mandarina-mandarino;
• cando a froita ten nome masculino tamén adoita telo a súa árbore: abruño-abruñeiro, fatón-fatoeiro, limón-limoeiro, marmelo-marmeleiro, pexego-pexegueiro…; pero arando-arandeira, figo-figueira.

Formación do plural

1. Algúns substantivos son invariables tocante ao número:

• uns por teren só forma singular: concordia, xeo;

• outros (pluralia tantum) por térena só plural: os lentes, as nupcias, os cartos, os parabéns, os víveres, as cóxegas, as maniotas, as tenaces, as tebras…;

• outros non mudan: o(s) lapis, mércores, luns…; bíceps, tórax, clímax, fax;

• e hainos que ao mudaren de número mudan o significado: miolo/miolos.

2. Para os variables temos tres morfemas de plural: -s, -es, -is.

2.1. Engaden –s:

• os rematados en vogal (tónica, átona ou ditongo): cafés, somalís, iraquís, zulús, tabús; custos, artes; xerseis, leis, reis, bocois;

• os rematados en –n: feixóns, lacazáns, canóns; dolmens, mitins, canons;

• os máis dos estranxeirismos e cultismos: clubs, pubs, tics, anoraks, icebergs, álbums, sláloms, tótems, jeeps, hándicaps, boicots, complots, robots, sprints, tests.

2.2. Engaden –es:

• as palabras rematadas en –r ou –z:, noces, raíces; cores, fémures; palieres, dólares; algúns estranxeirismos admiten tamén –s: pósteres ou pósters, gánsteres ou gánsters.

• as palabras rematadas en –l que sexan graves, monosilábicas ou compostas con estas últimas: fáciles, útiles, cónsules, túneles; meles, coles, riles, moles, vales; ollomoles, chuchameles, parasoles.

2.3. Engaden –is:

• as palabras rematadas en –l que sexan polisilábicas e agudas: funís, infantís, cadrís, civís; avais, papeis, fieis, crueis, controis, azuis, baúis, caracois, aerosois;

• as acabadas en –bel (-ble): amábeis, solúbeis, variábeis (amables, solubles, variables).